Geçtiğimiz günlerde ekonomik faaliyetlerin yaşandığı bütün sektörlerde en çok konuşulan konuların başında çekle ilgili yapılan düzenleme konuşuldu. Buna göre, karşılıksız çekte doğrudan hapis kalktı. Meclis, Çek Yasası’nda yaptığı değişiklikle karşılıksız çek yazanlara hapis cezası getiren uygulamayı kaldırdı. Çeki karşılıksız çıkanlar, alacaklının şikayeti halinde 10 yıl süreyle çek yazma yasağıyla karşılaşacak. Çek muhatapları, Merkez Bankası’ndan edinecekleri şifreyle “risk santralizasyon” merkezinden çek sahiplerinin güvenilirlik karnesini görebilecek.
Meclis Genel Kurulu’nda kabul edilen yasayla, karşılıksız çek nedeniyle cezaevine giren kişiler serbest bırakılacak. Yargıtay’daki binlerce dosya ile savcılıklar ve yerel mahkemelerdeki dosyalar da düşecek.
3 yıl şikayet süresi yeni yasayla karşılıksız çekte adli nitelikteki yaptırım, idari yaptırıma dönüştürüldü. Daha önce adli sicilde tutulan çek sicili, Merkez Bankası’na geçecek.
Daha önce karşılıksız her bir çekle ilgili 1500 güne kadar adli para cezası verilirken, şimdi savcı tarafından çek düzenleme ve açma yasağına uygulanacak. Bu yasak çek hamilinin 3 yıl içinde talep etmesi halinde getirilecek. Bonoda olduğu gibi alacaklı 3 yıl boyunca kıymetli evrak statüsüyle takibat yapabilecek, başkaca suç unsuru varsa suç duyurusunda bulunabilecek.
10 yıl sonra silinecek karşılıksız bedelin faiziyle ödenmesi durumunda çek yasağı kaldırılacak, bu durum Merkez Bankası’na bildirilecek.
Şikayetçinin savcılığa gidip talebini geri alınması halinde de yasak kalkacak.
Yasak, üzerinden 10 yıl geçmesi halinde Merkez Bankası’nca doğrudan silinecek.
Çek defterinin her bir yaprağına, çekin basıldığı tarih yazılacak.
Çekin, baskı tarihinden itibaren 5 yıl içinde ibraz edilmemesi halinde bankanın sorumluluğu kalkacak.
Bankalara ilave sorumluluk Bankaların karşılıksız çek keşide edilmesindeki sorumluluğu artırıldı.
Muhatap banka, her çek yaprağı için, karşılığının bulunmaması halinde;
çek bedeli 10 bin lira ya da üzerinde ise bin lira,
çek bedeli bin liranın altında ise çek bedelini ödemekle yükümlü olacak.
Baskı tarihi yer almayan çeklerin 30 Haziran 2018’e kadar ibraz edilmemesi halinde bankanın yükümlülüğü sona erecek.
‘Söz senettir’den bugünlere
Bakalım bu düzenleme sektörlerimizi nasıl etkileyecek? inşallah hayırlı olur.
Gıda ve bakliyat sektöründeki çek ile ilgili işleyiş nasıldı, bu yeni durum sektörümüzü nasıl etkileyecek?
Bu soruların yanıtlarını verelim.
Gıda ve bakliyat sektöründe tahsilat ya da ödeme ile ilgili durumu 1980 öncesi ve sonrası diye ikiye ayırarak açıklamaya çalışalım.
Net tarih olmamakla birlikte, seksenli yıllar ve öncesi, ağırlıklı olarak söz ve güvene dayalı ticaret ağılıktaydı. Elbette çek de senet de kullanılıyordu. Ancak sektörde bir çark işliyor ve bu çarkta, işleyişteki oyuncuların tamamında güven öncelikliydi. Yani halk değimi ile söz senetti.
Çarkın içine giren oyuncu referansla çarkın içine girebiliyordu. Konuştuğu ve söz verdiği tarihte parasını kese kağıdı veya gazetenin içine sarmalayarak getirip borcunu ödüyordu. Aksama, aksatma büyük oranda da sözkonusu değildi.
Doksanlı yıllardan sonra, ülkemizdeki sosyal hayattaki değişime paralel olarak, ticari yaşamda da gelişmeler olmuş, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yerini, büyük alışveriş mağazaları doldurmuştur. Bu değişimde dikkat çekilecek birinci nokta; küçük, orta ve genellikle aile işletmesi şeklindeki ticarethanelerin büyük ve zincir halkalarıyla mücadele edememesi ve büyük işletmelerin yıkıcı fiyat politikaları ile böy ölçüşememesidir. İkincisi piyasalarda ticari yaşamdaki düzenlemelerin, çekteki düzenlemeden daha öncelikli olması gerektiği kanaatindeyim.
Yapılan düzenlemelere uzun vadeli bakıldığında; ticari yaşamda açılıma neden olabileceği yorumu yapılabilir. Hatta doğru gibi gözükebilir ve katkı sağlayabilir. Ancak kısa vadede bakıldığında bu düzenlemenin piyasalarda kısmen sıkıntı yaratabileceği düşüncesindeyim. Bankaların sorumluluğu arttıkça, küçük ve orta ölçekli esnaf bankalardan çek alamama durumuyla karşı karşıya kalacaktır. Söylenmese de, bankalar uygulamada genellikle buna göre tedbir almaktadır.
Ekonomik suça ekonomik ceza uygulancaksa burada sıkıntıların aşılması için bir sigorta sisteminin mutlaka devreye sokulması gerekliliği oluşuyor.
Piyasada çeke olan güvenin de bozulmaması sağlanmalıdır. Çünkü ticareti tamamen çek ile yapan sektörlerimiz olduğu dikkate alınarak, alacaklıyı koruyacak tedbirler de alınmalıdır.
Özetle ticari yaşamdaki gidişat şunu gösteriyor ki; uzun vadede çek zaten devre dışı kalacak, yerini bankaların kredili havale sistemi veya kredi kartları dolduracak!